حدود ۸ تا ۹ ماه از شیوع همه گیری ویروس نوع جدید کرونا گذشته است. درباره اینکه در این مدت چه گذشته و در آینده چه پیش خواهد آمد بسیار گفته اند و بسیار نوشته اند. اما به راستی ماجرای این دردسر بزرگ برای بشریت از کجا آغاز شد و دانشمندان در روزهای نخست انتشار اخبار مربوط به کرونا درباره آن چه فکر می کردند؟
نخستین خبرهای مربوط به یافتن نشانه های بیماری کوید ۱۹ اواخر دسامبر در خبرگزاری ها منتشر شد. در آخرین روز سال ۲۰۱۹ خبری مربوط به ابتلای ۲۷ نفر به یک بیماری ناشناخته التهاب ریه در چین منتشر شد و در حالی که تصور می شد بار دیگر همان ویروس سارس سال ۲۰۰۳ است که سر برآورده است، به تدریج مشخص شد که این بیماری جدید، با سارس تفاوت دارد. آنچه در آن زمان ناشناخته و حیرت برانگیز به نظر می رسید این بود که تقریبا همه این افراد به نوعی با بازار تره بار ووهان ارتباط داشتند. مرور اخبار در ابتدای همه گیری کرونا نشان می دهد که نخستین بار اواسط دی ماه ۱۳۹۸ شبکه سی سی تی وی چین گزارشی منتشر کرد مبنی بر اینکه بیماری جدیدی شبیه به ذات الریه و به عبارت دیگر ویروس کرونای جدیدی پیدا شده که با نمونه های پیشین کرونا متفاوت است. در همین روزها دانشمندان هنگ کنگی نیز اعلام کردند که این نوع ویروس کرونا عامل عفونت زای جدیدی است که تا به حال نظیر آن مشاهده نشده است. در حدود چهار روز پس از این گزارش ها و به صورت دقیق تر در یازدهم ژانویه ۲۰۲۰ خبرگزاری ها از ابتلای ده ها چینی به این ویروس مرموز خبر دادند و مرگ یک نفر را تایید کردند. ویروسی که بر اساس اعلام مقامات بهداشتی چین چیزی شبیه به سینه پهلو یا سرماخوردگی شدید بود اما به ادعای آنها، از انسان به انسان منتقل نمی شد. اولین قربانی کرونا مرد ۶۱ ساله ای بود که از بیماری های زمینه ای رنج می برد و در عین حال، مرگ او با بازار مشهور شهر ووهان نیز مرتبط بوده است. کافیست در نظر بگیریم همه اینها در شرایطی است که فقط ۴۱ نفر در ووهان به این بیماری مبتلا شده بودند و از این میان تنها حال ۷ بیمار وخیم بود. یک هفته پس از این ماجرا یعنی در ۲۸ دی ۱۳۹۸ در حالی که مقامات چینی همچنان اصرار داشتند که ویروس کرونای جدید فقط از حیوان به انسان سرایت می کند دانشمندان بریتانیایی اعلام کردند که آمار واقعی احتمالا نه ۴۱ نفر بلکه ۱۷۰۰ نفر است و در عین حال شواهد جدی از انتقال انسان به انسان در ویروس جدید کشف شده وجود دارد. با این وجود در همین روزها مقامات چینی آمار مبتلایان را تا ۱۳۰ نفر و تعداد جانباختگان را ۳ نفر اعلام کردند. در روزهای پس از آن در حالیکه تعداد مبتلایان تا حدود ۸۳۰ نفر اعلام شد، کرونا به استرالیا، آمریکا و اروپا گسترش پیدا کرد.
اخبار روز ۴ بهمن ۱۳۹۸ یعنی ۲۴ ژانویه ۲۰۲۰ از مرگ ۲۶ نفر در اثر ابتلا به کرونای جدید حکایت دارد و در نهایت تعجب سازمان بهداشت جهانی روز قبل از آن اعلام کرده بود که هنوز برای اعلام وضعیت اضطراری بین المللی زود است. در این بازه زمانی یک هفته ای، نظرات کارشناسی اشتباه بسیاری از گوشه و کنار شنیده می شود و برخی می گویند که این ویروس جدید به اندازه ویروس کرونا در سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۳ در چین با ۸۰۰ قربانی و یا در مقایسه با مرس، ویروس تنفسی خاورمیانه در سال ۲۰۱۲ (با بیش از ۷۰۰ قربانی) خطرناک به شمار نمی رود.
دو روز پس از آن در حالی که شمار موارد تایید شده ابتلا به ویروس کرونا از مرز دو هزار نفر گذشت به تدریج اطلاعات بیشتری از ماهیت ویروس جدید منتشر شد و قرنطینه های ۱۴ روزه و توصیه های بهداشتی که هم اکنون بسیاری از آن ها با گذشت حدود ۸ یا ۹ ماه هنوز معتبر هستند جدی گرفته شد. برای درک بهتر از ماهیت پیچیده سرایت این نوع ویروس ها کافیست در نظر داشته باشیم که در این مرحله هنوز حدود دو هزار نفر به ویروس کرونا مبتلا شده بودند اما در زمان نوشتن این مطلب، یعنی با گذشت چیزی حدود هشت ماه، ۱۹ میلیون مورد ابتلا و بیش از ۷۰۰ هزار مورد مرگ گزارش شده است. از دو هزار مورد ابتلا تا ۱۹ میلیون فاصله بسیاری است و این دقیقا همان چیزی است که این ویروس را به یک ویروس هولناک و خطرناک تبدیل کرده است. روز یازدهم ژانویه ۲۰۲۰، زمانی که خبر مرگ یک نفر در اثر ابتلا به ویروس کرونای جدید منتشر شده بود کمتر کسی تصور می کرد که این ویروس با گذشت چند ماه، ۷۱۱ هزار نفر قربانی بگیرد.
جستجوی کلیدواژه “کرونا” در اخبار دو دهه اخیر، نشانه های عجیبی از ماهیت پیچیده بیماری های واگیردار ویروسی به دست می دهد. آخرین خبرهای مرتبط با کرونا پیش از ظهور کرونای جدید، باز می گردد به ۴ سال قبل و هشدارهایی که در سال ۱۳۹۴ درباره قرنطینه حجاج مشکوک به ویروس کرونا مطرح می شده است. اگرچه هرجا که نام کرونا برده شده ربطی به ویروس کرونای کنونی ندارد و بلکه به عامل بیماری سارس و مرس اشاره می کند. شش سال پیش یعنی خرداد ماه سال ۱۳۹۳ خبر فوت نخستین بیمار در اثر ابتلا به ویروس عفونت تنفسی کرونا در کرمان منتشر شد (اینجا) که البته به مِرس یا سندرم تنفسی خاورمیانه اشاره داشت. بیدار شدن این دیو خفته را البته بسیاری از پژوهشگران و دانشمندان پیش بینی کرده بودند. این مطالعه با عنوان مروری بر بیماری سندروم حاد تنفسی سارس (اینجا) حدود ۱۸ سال پیش نوشته شده است و روایت عجیبی از شیوع سارس در سال ۲۰۰۳ به دست می دهد. در این مقاله صحبت از ویروس کروناست با این تفاوت که نوع دیگر کرونا یعنی سارس در ماه های مارس و آوریل ۲۰۰۳ به اوج رسید و در ماه جولای (یعنی ظرف حدود پنح تا ۶ ماه) کنترل شد. تفاوت دیگر آن است که سارس فقط ۸۴۳۷ نفر را بیمار کرد و جان ۸۱۳ را گرفت. کرونای جدید تا این لحظه همانگونه که اشاره شد ۱۹ میلیون نفر را بیمار کرده و بیش از ۷۰۰ هزار قربانی داشته است. نویسندگان مقاله در زمستان سال ۱۳۸۱ صراحتا می نویسند به رغم آنکه اپیدمی سارس کنترل شده اما ممکن است زنجیره انتقال عامل بیماری زا به صورت موارد غیربالینی و یا در مخازن حیوانی در طبیعت ادامه داشته باشد و پس از مدتی دوباره خود را به صورت همه گیری نشان دهد. گزارشی در مجله فوربز در آذر ماه سال ۱۳۹۱ (اینجا) به وضوح از لزوم جدی گرفتن احتمال یک بیماری همه گیر دیگر مانند سارس صحبت می کند و می نویسد مثل اغلب بیماری های همه گیر، ظاهرا تا زمانی که کسی جان خود را از دست ندهد کسی مساله را جدی نمی گیرد. با گذشت هشت سال اینک مشخص شده که حق با نویسنده این گزارش است. ویروس کرونا این بار بسیار متفاوت از همه گیری های قبلی عمل کرده است و بیانگر آن است که در این سالها نه سازمان جهانی بهداشت و نه کشورهایی که با ویروس های کرونا درگیر بوده اند، هیچ کدام تهدیدهای آینده را جدی نگرفته اند.
لینک این یادداشت در وبسایت رادیوفردا