عرفان کسرایی | رادیو فردا
آمار مبتلایان به ویروس کرونای جدید در جهان از یک و نیم میلیون نفر گذشته و تا کنون بیش از هشتاد هزار نفر جان خود را از دست داده اند. دانشگاه ها، آزمایشگاه ها و مراکز تحقیقاتی در سراسر دنیا بی وقفه در پی یافتن راه حلی نهایی برای پایان دادن به این کابوس سال ۲۰۲۰ هستند. تا این لحظه و در زمان انتشار این مطلب، هنوز هیچ دورنمای روشنی برای پایان این وضعیت قابل تصور نیست. دانشمندانی که در تلاش برای ساخت واکسن یا تولید دارو برای مقابله با ویروس کرونای جدید هستند، هیچ زمان مشخصی برای پایان پاندمی اعلام نکرده اند. در خوشبینانه ترین حالت، برخی پایان تابستان و برخی دیگر، پایان سال جاری میلادی را حداقل زمان لازم برای پایان بخشیدن به شیوع کرونا تخمین زده اند. تا امروز دانشمندان چیزهای بسیاری درباره بیماری کووید ۱۹ می دانند و چیزهای بسیاری هم هست که هنوز مشخص نیست. تعجبی ندارد که در چنین شرایطی، حتی سازمان جهانی بهداشت نیز اطلاعات متناقض و یا موقتی منتشر کند که بعد از مدتی نیازمند تصحیح و اصلاحیه باشد. بحث بر سر راه های انتقال ویروس، بحث بر سر اینکه آیا ماسک ان نود و پنج قابلیت استفاده دوباره دارد یا نه، یا اینکه فاصله گیری اجتماعی مجاز یک و نیم متر باشد یا دو متر هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است. پیامدها و تاثیرات ابتلا به ویروسی با قطر ۱۲۵ نانومتر، با وجود پیشرفت های خیره کننده پزشکی و ژنتیک و بهداشت، هنوز نقاط مبهم بسیاری دارد. تا این لحظه در حدود ۷۰ دارو روی میز بررسی دانشمندان جهان است و بر اساس برخی مطالعات حدود ۳۰ ماده موثر در مقابله با ویروس کرونای جدید در حال آزمایش است. از داروهای ضدمالاریا گرفته تا داروهای ضدابولا و ضد ایدز و روماتیسم هم بررسی شده اند اما تا کنون اثری که بتوان آن را نتیجه بخش ارزیابی کرد یافته نشده است. یکی از دلایل اینکه دانشمندان، داروهای قبلی برای مقابله با عفونت های ویروسی را برای مقابله با کرونا نیز آزمون می کنند این است که این داروها، از قبل مراحل تست انسانی و اخذ مجوز را طی کرده اند و اگر کارآمدی و اثربخشی آنها نشان داده شود، با سرعت بیشتری می توانند آن را به تولید انبوه برسانند. فراتر از پزشکان و ویروس شناسان و دانشمندان ژنتیک، بخش صنعت و تکنولوژی نیز بیکار ننشسته و مهندسان و طراحان هم در پی یافتن راه حل های خلاقانه در مقابله با کرونا هستند. کمبود دستگاه های کمک تنفسی در بیمارستان ها یکی از عوامل بالا رفتن مرگ و میر در بسیاری از کشورهای دنیاست. اخباری که از ظرفیت محدود این دستگاه ها در ایتالیا گزارش می شود بسیار نگران کننده و دردناک است. در چنین شرایطی مهندسان کمپانی مرسدس بنز، تکنولوژی به نام سی پی ای پی را توسعه داده اند که به احتمال بالا کمبود تجهیزات بسیار گران قیمت دستگاه های تنفسی ونتیلاتور ها را تا حدی جبران خواهند کرد. برخی گزارش ها نشان می دهد که تکنولوژی ابداعی مهندسان تیم فرمول یک مرسدس بنز، نیاز بسیاری از بیماران را به دستگاه های تنفسی برطرف خواهد کرد.
چیزهایی که دانشمندان می دانند و نمی دانند
ویروس کرونای جدید مکانیسم اثر پیچیده ای دارد و این مساله بسیاری از دانشمندان را گیج کرده است. بر اساس بسیاری از مطالعات علمی منتشر شده تا کنون، بیشتر قربانیان در سراسر دنیا مردان بوده اند هرچند نرخ ابتلای زنان و مردان به این ویروس یکسان بوده است. در بسیاری از کشورها بیش از شصت درصد از قربانیان مرد بوده اند. برخی پژوهشگران این مساله را بی ارتباط با عملکرد ویروس کرونا می دانند و بر این باورند دلیل این مساله آن است که مردان بیش از زنان دخانیات مصرف می کنند. برخی دیگر نیز عامل بیولوژیک را در آن دخیل می دانند و پاسخ را در هورمون های استروژن و تستسترون جستجو می کنند. نکته مبهم بعدی این است که در ابتدای شیوع ویروس کرونای جدید این باور وجود داشت که فقط افراد سن بالا و با سابقه بیماری قبلی در معرض خطر هستند اما پس از مدتی نشان داده شد که جوانان و افراد کم سال و حتی نوزادان نیز در معرض خطر کرونا هستند. یافته دیگر و مطالعات جدید دانشمندان درباره ویروس کرونای جدید، نتایح نسبتا امیدبخشی هم دارد. یکی اینکه برخی مطالعات جدید منتشر شده نشان می دهد با توجه به سرعت کند جهش های ژنتیکی ویروس جدید احتمالا بر خلاف آنفولانزای فصلی که هر سال نیاز به تولید واکسن جدید دارد، فقط به یک واکسن نیاز باشد. برخی دانشمندان معتقدند که سرعت جهش ویروس کرونای جدید از جهش های ویروس آنفلوانزا کمتر بوده و مشابه ویروس‌های سندروم شدید تنفسی حاد (سارس) و سندروم تنفسی خاورمیانه (مرس) باشد. البته نکات ناامید کننده ای نیز در آخرین یافته های دانشمندان وجود دارد و از آن جمله می توان به این اشاره کرد که قابلیت انتقال این ویرس به مراتب بیش از آنفولانزاست، هیچی ایمنی قبلی در برابر آن وجود ندارد و همه انسان ها به صورت بالقوه در برابر ابتلا به این ویروس آسیب پذیر هستند.
آیا امیدی هست؟
هنوز در بین دانشمندان و پزشکان و موسسات تحقیقاتی و مقامات سازمان جهانی بهداشت بر سر اینکه چه دارویی به چه میزان اثربخشی دارد اتفاق نظری وجود ندارد. برخی از دانشمندان برای رمدسیویر را که قبلا برای مقابله با ابولا تولید شده بود بختی قائل اند و همچنان در حال آزمایش های تکمیلی روی آن هستند. برخی دیگر به کلروکین و یا هیدروکسی‌کلروکین که برای مقابله با مالاریا به کار گرفته می شد امید بسته اند. این دانشمندان احتمال می دهند که این داروها حتی در کنار داروهای شناخته شده ضدایدز در مقابله با عفونت های ویروسی مانند بیماری کووید ۱۹ موثر واقع شوند. هرچند مطالعاتی که برخی دانشمندان انجام داده اند اثربخشی داروهای ضدایدز را در مقابله با ویروس کرونای جدید رد می کنند. مساله بر سر این است که اعلام اثربخشی یا بی اثر بودن یک دارو به این سادگی ها ممکن نیست. چنین چیزی منوط به آزمایش های فراوان تکرار پذیر است و اگر که یک یا چند بیمار در جایی از دنیا بر اثر مصرف دارویی بهبودی یافته اند به این معنا نیست که آن دارو، داروی قطعی یا موثر است. روی همین منوال، برخی پزشکان از اثربخشی دارویی به نام فاوی‌پیراویر صحبت می کنند و برخی دیگر، اثربخشی آن را تایید نمی کنند. در دانش پزشکی، چنین اختلاف نظرهایی کاملا طبیعی است. اواسط ماه مارس سازمان بهداشت جهانی توصیه کرد که مردم از مصرف داروی ایبوپروفن برای تسکین علائم بیماری کووید ۱۹ پرهیز کنند چون ممکن است عفونت را تشدید کند. وزیر بهداشت فرانسه نیز توصیه کرده بود که برای کاهش تب بهتر است از استامینوفن (پاراستامول) استفاده شود اما سازمان جهانی بهداشت تنها چند روز بعد در روز در ۱۹ مارس اخطار خود حذف کرد. این مساله فقط محدود به بحران شیوع ویروس کرونای جدید نیست. همین روزهای اخیر سازمان غذا و داروی ایالات متحده امریکا توصیه کرد که افراد به هیچ عنوان از داروی رانیتیدین استفاده نکنند و مصرف این دارو را متوقف کنند و از بازار خارج کنند. دارویی که در سال ۱۹۷۶ یعنی بیش از چهل سال قبل در انگلستان کشف شد و از سال ۱۹۸۱ برای درمان مشکلات گوارشی استفاده می شد اینک خطرناک تشخیص داده شده و باید دور ریخته شود. در پاسخ به این پرسش که آیا امیدی هست یا نه، چند نکته را نباید از نظر دور داشت. قبل از هرچیز نتایج دیتا ها و بررسی های دانشمندان در زمینه این همه گیری جهانی است که باید تکمیل شود. چیزهایی که دانشمندان می دانند هنوز کمتر از آن است که بتوان در کوتاه مدت انتظار داشت، به ریشه کنی کرونا منجر شود و باعث شود به زودی زندگی عادی در سراسر جهان برقرار شود. مساله دوم کنترل این بیماری است که با استفاده از کیت های تشخیصی، قرنطینه و فاصله گیری اجتماعی ممکن می شود و مساله سوم، کشف واکسنی که هنوز تا این لحظه به صورت قطعی پیدا نشده است. موسسات تحقیقاتی که خبر از کشف واکسن داده اند کم نیستند. برخی از شرکت های داروسازی و موسسات پژوهشی اجازه انجام تست ضدکرونا روی انسان را دریافت کرده اند. شرکت چینی کانسینوبیو و شرکت هایی مثل یو اس اینوویو و بیو ان تک و کمپانی آلمانی کیوروک از جمله شرکت هایی هستند که از این ماه یا ماههای آینده واکسن های خود را روی افراد داوطلب آزمایش خواهند کرد. در کناراینها کیت های تشخیصی کرونا نیز برای پزشکان از اهمیت بسیاری برخوردند. کیت های تشخیصی با شناسایی افراد مبتلا، می تواند شیوع بیماری را تا حد امکان کنترل کند و از شمار قربانیان بکاهد. هرچند که تولید کیت های تشخصیص نیز به سادگی ممکن نیست و از آن جمله می توان به اعلام نارضایتی برخی کشورهای اروپایی از کیت های چینی تشخیص کرونا اشاره کرد. مقامات بهداشتی جمهوری چک چندی پیش اعلام کردند در حدود۸۰ درصد از کیت‌های چینی تست کرونا درست کار نمی‌کنند. مشکل بعدی بر سر راه، توان محدود انجام آزمایش روزانه است. در کشوری مثل آلمان درحال حاضر فقط می توان روزانه ۴۰ هزار آزمایش کرونا انجام داد و متخصصان ویروس شناسی این کشور به دنبال راهی هستند که این میزان را بتوان به روزی ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار نفر رساند و ژنوم ویروس کرونای جدید را با نمونه برداری از مخاط افراد تشخیص داد. اگر کیت های تشخیصی، دستگاه های تنفسی، یافتن دارویی کارآمد و کشف واکسن، رعایت قرنطینه و فاصله گیری اجتماعی در کشورهای مختلف طبق برنامه مورد انتظار دانشمندان پیش برود، بله! امیدی به متوقف کردن کرونا هست و می توان امید داشت زندگی در شهرهای جهان به روال عادی برگردد. مساله بر سر این است که این پیش شرط ها چه زمانی محقق می شوند و سایه هراس از کرونا تا چه زمانی بر سر مردم جهان خواهد بود. مساله ای که هنوز برای هیچکس روشن نیست.
لینک این مطلب در وبسایت رادیو فردا