عرفان کسرایی| دویچه وله فارسی نوامبر 2019
ترم ها و مفاهیم سیاسی یا حقوقی در سراسر تاریخ مناقشه برانگیز بوده اند. بسیاری نیاز به تاویل و بسیاری دیگر قابلیت تفسیر به رای داشته اند. درعین حال مفاهیمی چون حق حیات، آزادی اندیشه، شکنجه یا برده داری و مصادیق آن (برای مثال در میثاق نامه اعلامیه جهانی حقوق بشر) یا چارچوب مفهومی چون کرامت انسانی در اصل اول قانون اساسی آلمان، دستکم به شکل بی الاذهانی* مشخص است و زمانی که یک حقوقدان یا حتی یک فرد عادی این ترم را به کار می برد به صورت کلی می داند که درباره چه چیزی صحبت می کند. پهنه سیاسی ایران اما آب گل آلودی است که کلمات و واژگان و مفاهیم در آن بار محتوایی خود را از دست داده اند و هر کسی به فراخور رای خود از این آب گل آلود ماهی می گیرد. این مساله با وقوع انقلاب اسلامی و برقراری حکومت اسلامی مبتنی بر آموزه های فقهی حوزه علمیه، پیچیده تر از هر زمان شد و به بازی های کلامی و سفسطه و خدعه و قاعده های فقهی آلوده شد. روحانیون و روضه خوان های دیروز، بر مسند صدارت و وزارت و وکالت نشستند و هر آچه که از آموزه های حوزوی و بحث های طلبگی آموخته بودند به عرصه سیاست، حقوق و قانون ایران وارد کردند.
یاوه گویی در سیاست
هری فرانکفورت فیلسوف مشهور امریکایی جایی گفته بود سیاستمداران “حرف مفت زن” های قهاری هستند. اظهارات کلی و بی محتوا، هیجان برانگیز و یا درگیر کننده عواطف توده های مردم در سراسر جهان راهی برای جلب آراء و نظر عمومی هستند. تقریبا در ادبیات همه روسای جمهور حکومت اسلامی می توان انبوهی جملات بی محتوا و بی معنا و کلی یافت. از محمد خاتمی گرفته تا محمود احمدی نژاد، هر یک با حضور در اجتماعات شهرهای مختلف، از امکانات بالقوه آن شهر صحبت می کردند که باید به بالفعل تبدیل شود. سخنی بی محتوا که نه ضمانت اجرایی دارد، نه می توان کم و کیف آن را سنجید. این سخنان معمولا قالب مشترکی دارند و صرفا برای سیاه کردن کاغذ و به عبارتی برای خالی نبودن عریضه بیان می شوند. برای نمونه کافیست جملات زیر را به یاد بیاوریم که مقامات جمهوری اسلامی در دوره های مختلف بیان کرده اند.
بايد جوانان را باور كنيم و زمينه بالندگی جوانان را فراهم سازيم :محمد خاتمی
متاسفانه در بسیاری از جاها جوانان را باور ندارند :محموداحمدی نژاد
ما باید جوانان را باور کنیم :اسحاق جهانگیری
زنانمان و جوانان را باورکنیم :حسن روحانی
مسئولان همه بخشها باید جوانان را باورکنند :ابراهیم رئیسی
بیان این جملات، سوای وعده های دروغینی است که گاه و بیگاه از سوی مقامات حکومتی طرح می شود. مفاهیم در ادبیات جمهوری اسلامی غالبا تعریف روشنی ندارند. نه تنها مفاهیم و ترم های مشخص سیاسی یا حقوقی، بلکه حتی کلمات روزمره نیز به شیوه ای غریب، در معنایی به کار می روند که انتظار نمی رود. محمد خاتمی در آبان ۱۳۸۸ با تجلیل از روح الله خمینی گفته بود: “امام همواره بر حضور و فعالیت گرایش‌ها و سلایق مختلف اصرار داشتند، به طور مثال خود امام تأکید داشتند که مجمع روحانیون مبارز در کنار جامعه روحانیت مبارز فعالیت داشته باشد.” این جملات نشان می دهد که مفهومی چون “گرایش ها و سلایق سیاسی مختلف” از نگاه او آن چیزی نیست که قاعدتا انتظار می رود و بلکه آنچه که او از سلایق سیاسی مختلف در زمان روح الله خمینی در نظر دارد فقط محدود به دو گروه حوزوی “مجمع روحانیون مبارز” و “جامعه روحانیت مبارز” است و نه بیشتر. همچنین است کاربست مفاهیمی چون جامعه مدنی** که با گذشت سالها مشخص شد نه جامعه مدنی به مفهوم سکولار و مدرن آن بلکه مقصود مدینه النبی بوده و اشاره اصلاح طلبان در واقع به هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه و قراردادی بود که بين پيامبر اسلام و قبايل و طوايف گوناگون یثرب بسته شده بود. به بیان دیگر مفهوم جامعه مدنی از دید اصلاح طلبان در جمهوری اسلامی نه بر اساس مفاهیم دنیای مدرن و اعلامیه جهانی حقوق بشر و ارزشهای حقوق بشری بلکه بر اساس تاریخ اسلام و فقه شيعی و کتابهایی چون تنبيه‌الامه و تنزيه‌المله نوشته آیت الله محمدحسین نائینی بوده است.
توریه در فقه و سفسطه های کلامی
بخش بزرگی از ادبیات سیاسی نظام حکومتی کنونی ایران را فقه و محتوای فقهی تشکیل می دهد. حتی آن بخش که مرتبط با حقوق است نیز زیر سایه فقه و آموزه های حوزوی قرار گرفته است. قاعده دفع افسد به فاسد (چیزی شبیه به انتخاب بین بد و بدتر) ، قاعده نفی سبیل (مبنای بسیاری از سیاست های اقتصادی و نظامی حکومت جمهوری اسلامی)، محارب، مفسد فی الارض، مهدورالدم، مرتد و نظایر آن مستقیم در کارگاه فقه تولید شده و به سیاست و دولت مستقر راه پیدا کرده است. بخشی از این آموزه ها، ظرافت های زبانی و مغلطه ها و سفسطه هایی است که بیش از هرچیز فضای گفتمانی و ادبیات سیاسی ایران را به خود آلوده است. توریه یکی از این اصطلاحات حوزوی و آخوندی است که ممکن است برای بسیاری آشنا نباشد. این روش فقهی که توضیح آن شرح و بسط بسیار می طلبد به شکل خلاصه انتقال دادن معنایی به غیر از مقصود گوینده است. به عبارت دیگر گوینده با زیرکی عبارتی یا کلماتی می گوید که مخاطب آن را به شیوه دیگری درک کند. با بکار بستن این روش، گوینده می تواند ادعا کند سخن کذبی بر زبان نیاورده و بلکه توریه کرده است. به عنوان مثال در جریان اعتراضات خونین آبان ماه ۹۸، گوینده می تواند بگوید در جریان این اعتراضات خون از بینی یک نفر نیامده است. (و مقصودش این باشد که خون از بینی “یک نفر” نیامده بلکه صدها نفر به خاک و خون کشیده شده اند). در چنین روشی گوینده ممکن است بگوید (کتاب تو دست من نیست) و اینطور استدلال کند که دروغی نگفته چون کتاب در آن لحظه واقعا در بین دو دست او نیست. مجموعه این قواعد فقهی و بازی های کلامی، جان اصلی محتوای سیاسی ایدئولوژیک حکومت روحانیت شیعه بر ایران است. قواعدی که نه تنها مقامات ملبس بلکه آنها که لباس حوزه از تن در آورده اند و در سمت های اجرایی معاون و مدیر و یا وکیل مجلس مشغولند نیز به کار می برند.
لینک مستقیم این یادداشت دردویچه وله فارسی
*intersubjective
**Civil society