واکسیناسیون از سال ۱۷۹۶میلادی، سال تزریق اولین واکسن تا کنون تحولات بسیاری را تجربه کرده و نقش مهمی در نجات جان بسیاری از انسان ها داشته است. روشی موثر برای مقابله با بیماری ها که در دوره ای از تاریخ، نام بلند آوازه ای پیدا کرد اما از دهه هفتاد میلادی به این سو به خصوص با ظهور جنبش های هیپی و پادفرهنگی به یکی از محورهای مخالفت جریانات علم ستیز تبدیل شده است. مبنای غالب تئوری های توطئه واکسن ستیزان، تردید در نیت شرکت های داروسازی است و این باور که واکسیناسیون، عملی غیرضروری و تنها راهی برای سود و منفعت مالی شرکت های داروسازی، یا حتی روشی برای کنترل دولت ها روی افکار عمومی است. نگاه دیگری نیز در بین مخالفان واکسیناسیون وجود دارد که از یک مقاله پزشکی در سال 1998 در ژورنال پزشکی لنست The Lancet ریشه گرفته است. اندرو ویکفیلد در آن مقاله ادعا کرده بود که ربط مشخصی بین واکسیناسیون – به صورت دقیق تر واکسن سه گانه سرخک، اوریون و سرخجه (MMR) – و خطر ابتلا به اوتسیم وجود دارد. هر چند بعدها مشخص شد که این پزشک بریتانیایی، با دستکاری داده ها شواهد مربوط به مطالعه خود را جعل کرده بوده و مقاله او نیز از ژورنال حذف شد و بررسی های بعدی ادعای او را مردود کرد، اما اثری که این مقاله در پرهیز از واکسیناسیون در جوامع مختلف به جا گذاشت انکار ناپذیر است. به موازات گسترش و تبلیغ برای این پژوهش دستکاری شده، واکسیناسیون کاهش و نرخ ابتلا به سرخک، اوریون در ایالات متحده گرفته تا بریتانیا، آلمان و بسیاری کشورهای دیگر افزایش یافت. مخالفت با واکسیناسیون در اروپا به خصوص در بلغارستان، لتونی و فرانسه بیش از سایر کشورهای اروپایی رشد کرد و یک بررسی کمسیون اروپا نشان می دهد که در حدود سی درصد از شهروندان این سه کشور، نظری منفی به واکسیناسیون دارند. در لهستان بیشترین میزان بی اعتمادی به واکسیناسیون دیده شده و تنها ظرف چندسال، باورمندان به اثربخشی واکسن حدود ده درصد کاهش پیدا کرده اند. به خصوص در سال های اخیر، ایجاد شک و تردید در سلامت و ایمنی واکسن ها به ویژه درباره سرخک، باعث امتناع والدین از واکسیناسیون کودکان شد و نرخ ابتلا به بیماری هایی چون سرخک به شکل خیره کننده ای افزایش پیدا کرد. مخالفان واکسیناسیون البته همه از مقاله اندرو ویکفیلد یا تبلیغات شبانه روزی جنبش های چپ گرای پادفرهنگی یا حتی راستگرای علم ستیز تاثیر نپذیرفته اند بلکه برخی گروه های اجتماعی بر اساس باورهای مذهبی از واکسیناسیون فرزندان خود امتناع می کنند. در آلمان بحث خودداری از واکسن به قدری بحث برانگیز شده که طرحی مبنی بر جریمه 2500 یورویی برای کسانی که از واکسیناسیون سرخک امتناع می کنند در نظر گرفته شده است. تعجبی ندارد که با گسترش روزافزون جنبش های علم ستیز ضدواکسن، بر اساس یک گزارش تنها حد فاصل سالهای 2018 تا 2019 میزان ابتلا به سرخک در سراسر جهان چهاربرابر شده است. در حدود یک پنجم از شرکت کنندگان در یک بررسی در ایالات متحده، معتقد به تئوری های توطئه واکسیناسیون هستند و در حدود 37 درصد بر این باور بودند که دولت کاملا عامدانه، درمان های دیگر را پنهان نگاه می دارد.
کرونا و جنبش های تئوری توطئه
نه تنها واکسیناسیون، بلکه قرنطینه و داروها نیز از تیررس هواداران علم ستیز جنبش های ضدواکسن دور نمانده اند. هواداران جنبش ضد واکسن با پلاکاردها، شعارها، دیوارنویسی ها و برگزاری تجمع، روز به روز گسترش می یابند و به اضطراب والدین در واکسیناسیون فرزندان خود دامن می زنند. به خصوص والدینی که از دانش کافی در درک مسائل علمی برخوردار نیستند به سادگی ممکن است تحت تاثیر این شعارها و اطلاعات بی پایه و جعلی تئوری توطئه قرار بگیرند. به خصوص که در میان این چهره ها، افرادی از بین خوانندگان و ستاره های مشهور نیز حضور دارند که همین مساله بر نفوذ و تاثیر چنین باورهایی خواهد افزود. گروه های مروج تئوری توطئه، شاخه ها و شعبات مختلفی دارند. برخی حتی در سمینارها از دست های پشت پرده دولت ها برای سرپوش گذاشتن بر ماهیت واقعی ویروس کرونای جدید سخن می گویند و برای مثال، کرونا را ناشی از انتشار پلوتونیوم بر اثر سقوط یک ماهواره به زمین می دانند. برخی دیگر به سراغ چهره های مشهور رفته اند و با تولید این شایعه که فرزندان بیل گیتس واکسینه نشده اند، سعی در گسترش جنبش ضد واکسیناسیون دارند. اخیرا برخی از مروجان تئوری توطئه با انتشار تصویر یک اسکناس استرالیایی در پی اثبات این ایده هستند که طرحی از ویروس کرونا در سال 2017 روی این اسکناس ها نقش بسته بوده و همه گیری کرونا صرفا یک فریب بزرگ دولت های دنیا برای تحمیل واکسیناسیون اجباری و کسب درآمد شرکت های بزرگ داروسازی است.
مخالفان قرنطینه و واکسیناسیون در ایران
در سال 1255 خورشیدی و با شیوع طاعون در جنوب ایران، روحانیان محلی به شدت به مخالف با قرنطینه پرداختند. از زمان آغاز برنامه ریزی برای مایه کوبی آبله، مخالفت های عمومی به خصوص با تحریک احساسات مذهبی در ایران بسیار رایج بود و این تئوری توطئه منتشر می شد که واکسیناسیون یک برنامه از سوی کفار است که در پوشش مبارزه با بیماری ها اما برای عقیم کردن و کاهش جمعیت امت اسلامی در نظر گرفته شده است. جنبش های علم ستیز و مخالفان واکسیناسیون در ایران غالبا در تفکرات مذهبی ریشه داشتند اما به نظر می رسد که جنس استدلال واکسن ستیزان اخیر که در شبکه های اجتماعی رایج شده است، مشابه استدلال هواداران تئوری توطئه و شبه علم و خرافات در غرب باشد و نه تحت تاثیر اعتقادات مذهبی. این باورهای شبه علمی و خطرناک برای سلامت عمومی، با گسترش اینترنت روز به روز گسترش می یابند و والدین ناآگاهی که منابع مطالعه و تحقیقی در دست ندارند، تحت تاثیر مطالب وبلاگ ها و پست های کانال ها در شبکه های اجتماعی ممکن است از واکسیناسیون فرزندان خود امتناع کنند. والدینی که تصور می کنند مطالعه پست های تلگرامی یا واتس اپ، به معنی تحقیق است و تصور می کنند این به معنی آن است که آنها برای مخالفت خود با واکسیناسیون، دلیل و منبع معتبری دارند.
لینک این مقاله در وبسایت رادیو فردا