پیشرفت تکنولوژی تا چه زمانی ادامه پیدا می‌کند؟

بسیاری از ما که به قرن بیست‌ویکم پا گذاشته‌ایم، تحولات سریع تکنولوژی در دهه‌های اخیر را تجربه کرده و با چشم خودمان دیده‌ایم. در زمان زندگی ما، گیم‌های دستی و آتاری با آن تصاویر خط و نقطه، به‌تدریج جای خود را به میکرو و سگا و پلی‌استیشن و در نهایت بازی‌های کامپیوتری دادند که کیفیت گرافیکی آنها گاهی از فیلم واقعی نیز قابل تشخیص نیست. نسل‌هایی که صفحه گرامافون را تجربه کردند، به‌تدریج آرشیوهای خود را با استفاده از تکنولوژی آن زمان؛ یعنی نوار کاست، به‌روزرسانی کردند. بعدها سی دی ها جای نوار کاست را گرفت و دی وی دی ها به بازار آمدند و در دسترس همگان قرار گرفتند. این تحولات به‌قدری سریع اتفاق افتاد که هر تکنولوژی پس از مدت بسیار کوتاهی از مد می‌افتاد. بسیاری از کامپیوترها و لپ‌تاپ‌های امروزی حتی دیگر جایی برای استفاده از سی دی ندارند و کمتر کسی امروز از بلوتوث برای انتقال دیتا و از سی دی برای ذخیره دیتاهای خود استفاده می‌کند. «گوردون مور»، یکی از بنیان‌گذاران شرکت اینتل، دیدگاهی را در سال ۱۹۶۵ مطرح کرد که به «قانون مور» شهرت دارد. بر اساس این قانون، پس از دو سال، تعداد ترانزیستورهای روی یک تراشه با مساحت ثابت، به طور تقریبی دو برابر می‌شود. معنی این حرف آن است که ابعاد ترانزیستورها مدام در حال نصف‌شدن است. این توسعه به جایی می‌رسد که محدودیت‌های فیزیکی مانع این نصف‌شدن ابعاد خواهد شد و احتمالا قانون مور تا حدود سال ۲۰۲۰ به‌تدریج دیگر کارایی نخواهد داشت. البته بدیهی است که توسعه کامپیوترها و تکنولوژی‌ها متوقف نخواهد شد و انسان‌های آینده تحولاتی را تجربه خواهند کرد که ممکن است ما امروزه حتی در خیال هم نتوانیم آنها را تصور کنیم، همان‌گونه که انسان‌های یکی، دو قرن پیش حتی نمی‌توانستند ظهور تلویزیون، یخچال، تلفن، خودرو، گوشی‌های تلفن هوشمند، هواپیما، مایکروویو و ارتباط تصویری اسکایپ را تصور کنند. این تکنولوژی‌ها از جهاتی زندگی ما را تسهیل کرده‌اند. سفری که تا همین قرن پیش ممکن بود ماه‌ها به طول بینجامد، امروزه با سوارشدن به وسیله نقلیه‌ای پرنده، تنها در مدت چندساعت انجام می‌شود. بازار خریدوفروش، مکاتبات اداری، صنایع، موسیقی و هر چیزی که بتوان تصور کرد، در دنیای آنلاین تغییر کرده است. سفارش‌های آنلاین که در مدت کوتاهی در مقابل در خانه به خریدار تحویل می‌شود و نامه‌هایی که نه تمبر می‌خواهد و نه پست، با زدن یک کلید کامپیوتر، در چشم به‌هم‌زدنی در آن‌سوی دنیا، در قاره‌ای دیگر ظاهر می‌شود، اما در این کشاکش برخی تکنولوژی‌ها در قرن اخیر به بدنامی علم نیز منجر شده‌اند. در کنار تکنولوژی‌هایی مانند یخچال و تلفن و مایکروویو، مصیبت‌های بزرگی هم هست که دامان علم را آلوده کرده و در هر صورت نمی‌توان این فجایع را نادیده گرفت؛ مثلا بمب اتمی و سلاح‌های شیمیایی و آلودگی‌های صنعتی و بسیاری چیزهای دیگر. البته نمی‌توان اینها را جنبه‌های منفی و ویرانگر علم نامید. نباید فراموش کنیم که علم با تکنولوژی متفاوت است. بخش‌هایی از علم هستند که حتی هیچ دستاورد تکنولوژیکی در پی ندارند و نه زندگی انسان را آسان‌تر می‌کنند و نه حیات بشر را تهدید می‌کنند؛ مثلا بررسی تولد و مرگ ستارگانی در کهکشان‌های دوردست، به صورت مستقیم تأثیری بر زندگی روزمره جامعه بشری ندارد، اما از دیگرسو، برای نمونه کشف پنی‌سیلین در سال ١٩٢٨ از سوی «الکساندر فلمینگ» به صورت مستقیم، بر کیفیت زندگی انسان اثر گذاشت. بیماری‌هایی که به‌راحتی به مرگ بشر منجر می‌شدند، پس از کشف «فلمینگ» به بیماری‌هایی معمولی تبدیل شدند که در مدت چند روز بهبود پیدا می‌کردند. دیدگاه‌ها در قبال تکنولوژی‌های آینده فراوانند. برخی مانند نویسنده آمریکایی، «ادوارد بلامی»، دنیای ما در سال ٢٠٠٠ را به‌گونه‌ای کاملا متفاوت و خوش‌بینانه تصور کرده بود؛ جهانی که در آن جامعه انسانی یک جامعه خوشبخت و بی‌طبقه است، نه خبری از اتومبیل است و نه از بمب‌های اتمی، بلکه کالاهای مورد نیاز افراد به کمک یک شبکه پیچیده از لوله و طناب به رایگان در خانه مردم تحویل می‌شود. برخی نیز مانند «چارلی بروکر» در سریال «آیینه سیاه»، دنیای فناوری‌های آینده را سیاه و تاریک می‌بینند. «بروکر» تکنولوژی را مخدری می‌نامد که اثرات جانبی آن چیزی بین لذت و ناآرامی است. «آینه سیاه» از دید او صفحه نمایش‌های LCD تلویزیون و گوشی‌های هوشمند تلفن همراه و صفحات نمایش کامپیوترهاست؛ آینه‌های سیاهی که سیاهی وجود انسان را بازنمایی می‌کنند؛ دنیایی که در آن ارزش شهروندان نه با شعور و سواد و کار و شغل، بلکه با تعداد لایک‌ها و فالوئرها در شبکه‌های اجتماعی سنجیده می‌شود. برای خرید بلیت هواپیما یا یک لیوان قهوه یا سوارشدن به تاکسی باید لایک کافی داشت. در چنین جهانی، جامعه چهره بی‌رحم خود و شکاف طبقاتی را ویرانگرتر از دنیای امروز به ما نشان خواهد داد. از دیگر کسانی که نسبت به پیشرفت تکنولوژی‌ها و غلبه آن بر انسان هشدار می‌دادند «ماروین مینسکی»، سرپرست سابق آزمایشگاه هوش مصنوعی در ام‌آي‌تي، بود که همین سال‌های اخیر درگذشت. او جایی درباره خطر ساخت ماشین‌های هوش مصنوعی هوشمندتر از انسان هشدار داده و گفته بود: «تازه اگر شانس بیاوریم، آنها ما را به‌عنوان حیوانات خانگی نگاه خواهند داشت»، اما به راستی فناوری تا کجا پیش خواهد رفت؟ با چه سرعتی و تا چه حد پیشرفته‌تر و پیچیده‌تر خواهد شد؟ آیا این پیشرفت شتابدار، زندگی بهتری برای بشر به ارمغان می‌آورد؟ این پرسش‌ها تنها بخشی از دغدغه‌های فکری آینده‌پژوهان و پژوهشگران علم و فناوری است. دانشمندان مشتاقند پیامدهای پیشرفت فناوری‌های آینده را تحلیل و بررسی کنند و حدس بزنند؛ مثلا زندگی در زمین در ١٠ سال، ٥٠ سال یا قرن آینده چگونه خواهد بود. از دید مؤسسه «تامسون رویترز» که تحولات علم و تکنولوژی را تا سال ۲۰۲۵ میلادی منتشر کرد یا آی بی ام که تکنولوژی‌های حوزه‌های فناوری (از پزشکی گرفته تا صنایع الکترونیک، هوافضا و آموزش) را منتشر می‌کند، بله! زندگی انسان به‌مراتب ساده‌تر از امروز خواهد بود، اما همه این پیش‌بینی‌ها معطوف به آینده‌های دردسترس و نزدیک است. هیچ‌کس نمی‌داند که مقصود از آینده چیست. ٥٠ یا صد سال، پنج هزار سال یا سه میلیون سال آینده همگی به‌لحاظ زمانی، آینده به‌شمار می‌روند.