جامعه ایران بیش از چهار دهه با سانسور سیستماتیک دست و پنجه نرم کرده و از ممنوعیت ویدئو و پارازیت ماهواره گرفته تا فیلترینگ گسترده وبسایت ها و شبکه های اجتماعی را تجربه کرده است. لیکن نگاهی به گذشته نشان می دهد محدودیت های گسترده در مقابله با ویدئو و ماهواره در عمل بی اثر بودند و هیچکدام در هیچ دوره ای باعث جلوگیری از دسترسی توده های مردم به این ابزارها برای ارتباط با دنیای بیرون نشدند. اینک در عصر اینترنت نیز فیلترینگ سایت ها و پیام رسان ها، دسترسی افراد به دنیای آزاد را صرفاً سخت تر می کند و نه ناممکن. کسی که در پی یافتن وبسایت، تماشای فیلم و یا ارسال پیام باشد در نهایت راه خود را پیدا می کند و اگر هدف این است که این ممنوعیت ها باعث قطع ارتباط با دنیای آزاد می شود باید گفت که این خیالی است باطل. حتی پیش از ظهور اینترنت، راه های خلاقانه ای برای مقابله با پارازیت های رادیویی وجود داشت و در عمل تمام بودجه ها و سالهایی که حکومت اسلامی برای ایزوله کردن کشور صرف کرد راه به جایی نبردند. در دهه سیاه شصت و به خصوص در زمان مدیریت اصلاح طلبان کنونی، داشتن فیلم خارجی و نوارهای ویدیئویی VHS جرم بزرگی تلقی می شد و گزارش ها و روایت های بسیاری حتی از شلاق زدن افراد در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دست است. محمد خاتمی در آذر ۱۳۶۱ با اشاره به اینکه تکثیر و توزیع نوارهای ویدئویی از دادگاه مبارزه با منکرات به وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی منتقل شود گفته بود „اکنون برنامه ای در دست است تا با اجرای ضوابط دقیق از رشد این مسئله به صورت یک پدیده سرطانی که ممکن است به علت عدم نظارت کافی به دامان ابتذال بلغزد و فجایعی را در جامعه به وجود آورد جلوگیری نمائیم“. از آن دوران قریب به چهار دهه گذشته است و نه شلاق، نه بازداشت، نه پارازیت و نه فیلترینگ هیچ یک، حکومت اسلامی را به اهداف فرهنگی خود نزدیک نکرده است. تمامی این محدودیت ها تا کنون تنها اثری که داشته، ایجاد زحمت مضاعف برای شهروندان بوده اما از دسترسی آنها به دنیای آزاد جلوگیری نکرده است.
این سیاست ایزوله کردن فضای کشور با فیلترینگ یوتیوب و فیس بوک و از همه مهمتر تلگرام ادامه یافت و اینک تعدادی از نمایندگان مجلس حکومت ایران طرحی مبنی بر ساماندهی پیام رسان های اجتماعی را ارائه کرده اند و خواستار مجازات حبس و جزای نقدی برای کسانی شده اند که به توزیع وی پی ان و فیلترشکن ها برای دور زدن فیلترینگ می پردازند. فیلترینگ گسترده و تلاش برای راه اندازی شبکه ملی اطلاعات یا همان اینترنت ملی و ایزوله کردن کشور چه از نظر فنی ممکن باشد یا نباشد، در کوتاه مدت ممکن است وضعیت گردش اطلاعات را روز به روز بدتر کند اما این وضعیت با در نظر گرفتن پیشرفت های تکنولوژی های ارتباطی در نهایت گذرا خواهد بود. زمانی جمع آوری ویدئوها ممکن بود تمام روزنه های ارتباطی مردم داخل با دنیای آزاد را مسدود کند اما توسعه و پیشرفت تکنولوژی ها و ظهور ماهواره ها نشان داد که با رویش ناگزیر تکنولوژی های جدید نمی توان مقابله کرد و هر از چند سال، تکنولوژی های جدید پا به میدان گذاشته و هر آن چه که نهادهای فرهنگی حکومت رشته اند پنبه می کند.
اینترنت فضایی
چند دهه از ظهور پدیده ای به نام اینترنت می گذرد و حالا مردم سراسر جهان با چند کلیک و بی معطلی می توانند از وضع فرهنگ و اقتصاد و علم و تفریح و موسیقی یکدیگر مطلع شوند. هر چند در ایران، سیاست های فرهنگی حکومت اسلامی، کشور را به یک کشور ایزوله و غیرنرمال تبدیل کرده است اما نباید این واقعیت را از یاد برد که ایران، کره شمالی نیست. نسل های جدید و جوان می دانند که آنسوی حصار ایدئولوژی روحانیت، مردم در دنیای آزاد چگونه زندگی می کنند. در ایران ایزوله تحت حکومت روحانیون، مسترکارت و آمازون و نت فلیکس نیست اما جدیدترین ترین برنامه های کامپیوتری، فیلم ها و موسیقی های دنیای غرب، خواه ناخواه به دست جوانان ایران می رسد و این حجم وحشت آور فیلترینگ و مسدود کردن وبسایت های اینترنتی، در عمل هیچ فایده ای به حال سیاست های فرهنگی حکومت نداشته است. وانگهی تمامی تکنولوژی های فیلترینگ اینترنت، هر قدر هم که پیشرفته باشند تاریخ مصرف به خصوصی دارند و این چیزی است که سیاست گذاران فرهنگی نظام اسلامی در نظر نگرفته اند. خبر بد برای آنها شاید این باشد که شرکت استارلینک در این اواخر مرحله نخست سرویس اینترنت فضایی را آغاز کرده است. هرچند تا کنون برای انجام آن کمتر از چهارصد ماهواره در مدار قرار داده شده اند اما در آینده این تعداد به هشتصد ماهواره و در نهایت به دوازده هزار ماهواره خواهد رسید. این تکنولوژی که در فاز نسخه بتا با سرعت دانلود حدود ۱۰ تا ۶۰ مگابیت در ثانیه (سرعت آپلود هم بین ۵ تا ۱۸ مگابیت بر ثانیه) فعال خواهد شد دیر یا زود، بار دیگر هر آنچه حکومت های استبدادی برای فیلترینگ و محدودیت اینترنت رشته بودند پنبه خواهد کرد. نکته جالب توجه اینکه پروژه استارلینک هنوز در فاز ابتدایی قرار دارد و در صورت اجرایی شدن فاز نهایی، سرعت تبادل داده ها به بالای گیگابیت خواهد رسید. اسپیس‌ایکس و پروژه جهانی استارلینک، اگر طبق برنامه پیش برود سوت پایانی خواهد بود بر فیلترینگ. همانگونه که شلاق و حبس دهه شصت، در برابر ویدئو دوام نیاورد اینک با گذشت چند دهه و با ظهور تکنولوژی های فضایی، حکومت ایران باید صدها و بلکه هزاران میلیارد تومان بودجه ای را که برای فیلترینگ هوشمند و اینترنت پاک صرف کرده هدر رفته تلقی کند.
لینک این یادداشت در وبسایت رادیو فردا