عرفان کسرایی| مجله دانستنیها، بهمن 1393
تاریخ علم مملو است از پیش بینی های هوشمندانه یا آینده نگری های اعجاب انگیز نوابغ و دانشمندان و مخترعان. در روزگاری که تصور اختراع زیردریایی یا هلیکوپتر، سفر به ماه و یا سیستم های ارتباطی مانند اسکایپ یا تلفن همراه برای پیشینیان ما غیرممکن بود؛ تنها عده ای با بهره گیری از قوه خلاقانه و ابتکارو نبوغ می توانستند تکنولوژی ها و رویدادهای آینده علمی را بصورت محدود پیش بینی کنند.
مطالعه تاریخ علم به ما نشان می دهد که بسیاری این پیش بینی ها که در آرشیو نشریات قدیمی علمی در دسترس اند اشتباه از آب در آمده اند. تعدادی از آنها اما بسیار به فناوری ها و یافته های علمی روزگار ما نزدیک هستند یا صرف نظر از جزییات، دقیقا شبیه به فناوری های زمان ما هستند. برخی از این پیش بینی ها در واقع بر مبنای باورهای دانشمندان در همان عصر و منطبق با پارادایم علمی رایج همان دوره بیان می شدند و به همین جهت؛ عذر بسیاری از دانشمندان و فیلسوفان و مخترعان بزرگ بابت پیش بینی های خطا موجه است.
البته گاهی برای اثبات نادرستی برخی عقاید ؛ صدها و هزاران سال زمان لازم است و برخی از نظریات نیز در کشاکش دوران پس از گذشت قرن ها رد و تایید؛ دوباره اثبات می شود. مثلا باور ارسطویی مبنی برای اینکه جرم سنگین تر سریع تر از جرم سبک تر به زمین می رسد برای حدود دو هزار سال تا زمان گالیله در جامعه علمی پذیرفته شده بود. یا ایده نیوتن مبنی بر وجود اتر برای انتشار نور تا حدود ۳۰۰ سال تا زمان آزمایش مایکلسون و مورلی در اوایل قرن بیستم کاملا بدیهی و پذیرفته شده بود. برای سالیان دراز ، جامعه‌ی علمی وجود شهاب سنگ را ناممکن می دانست. مثلاً لاوازیه استدلال می‌کرد که سنگ ها نمی توانند از آسمان فرو افتند چون چیزی در آنجا نیست. توماس جفرسون نیز پس از خواندن گزارش دو استاد هاروارد چنین بیان کرد: من فرو افتادن دو استاد یانکی از آسمان را ممکن تر از افتادن سنگ ها باور میکنم!
سی جی دوکاس فیلسوف، حدود ۲۰۰ سال پیش نوشت که امکان شنیده شدن صدای فردی در دو سوی آتلانتیک ظاهراً از نظر فیزیکی ناممکن است. مردم آن زمان تصور میکردند که تنها راه این کار استفاده از هوا به عنوان وسیله مخابره صداست و هوا نمیتواند پیامی را به این دوردستی حمل کند! آنها حتی نمی توانستند تصور کنند که می توان از خط تلفن یا امواج رادیویی بهره برد و صدا را در آن سوی آتلانتیک شنید.
نمونه ها و مثال های تاریخی از پیش بینی های درست و نادرست آینده فناوری فراوانند. مثلا توماس. جی. واتسون مدیر آی بی ام در سال ۱۹۴۳ اعلام کرد. فکر میکنم در سراسر جهان به ۵ دستگاه کامپیوتر نیاز باشد. امروزه ما به این پیش بینی می خندیم و از چنین اظهارنظرهایی حیرت می کنیم. بحث بر سر این است که چه تضمینی وجود دارد آیندگان از اظهار نظرهای دانشمندان و موسسات پژوهشی زمانه ما حیرت نکنند؟
مثلا در سال ۲۰۱۳ استیون هاوکینگ فیزیکدان مشهور اذعان داشت که بشر ۱۰۰۰ سال فرصت دارد که زمین را ترک کند و پژوهش های فضایی برای یافتن جایگزینی برای زمین اجتناب ناپذیر است. پیش بینی های بلند پروازانه ای نیز در گوشه و کنار در نشریات و مجلات علم وفناوری منتشر می شود. پیش بینی آپلود کردن مغز یا به عبارتی ذهن و آگاهی انسان بر روی بدن مجازی تا سال ۲۰۴۵، کاشت سنسورها در بدن برای درمان بیماری‌ها، شهرهای فضایی در سیاره مریخ، پیش بینی و توصیف شهرهای معلق آینده؛ خودروها و هواپیماها و فروشگاه های صدها سال بعد، گاهی ورای تصورات امروزی ماست.
غیر از دانشمندان و پژوهشگران، موسسات پژوهشی بزرگ نیز پیش بینی های خود را از آینده علم و فناوری منتشر می کنند. در سالهای اخیر، موسسه تامسون رویترز ده پیش‌بینی درباره تحولات علم و تکنولوژی تا سال ۲۰۲۵ میلادی را منتشر و پیش بینی کرد که چگونه این فناوری ها زندگی ما را در دو دهه آینده متحول خواهد ساخت. آی بی ام یکی از غول های فناوری نیز به صورت دوره ای پیش بینی های پنج سال آینده در حوزه فناوری از پزشکی گرفته تا صنایع الکترونیک؛ هوافضا؛ آموزش و … را منتشر می کند.
رئیس شرکت تامسون رویترز،درباره پیش‌بینی آینده می‌گوید: «ما گوی پیشگویی نداریم که بتوانیم در آن آینده را ببینیم. اما چیزی بهتر از آن داریم که نقل قول‌های منابع علمی و اطلاعات درباره اختراعات ثبت شده هستند. وقتی این اطلاعات را با هم در یکجا بررسی کنیم، می‌توانیم دستاوردهای جدیدی را ببینیم که زندگی همه ما را در آینده تغییر خواهند داد.
فایل پی دی اف این مقاله در مجله دانستنیها