کرونا اولین مورد نگران کننده شیوع بیماری های واگیردار در جهان نیست. بسیاری از ما هراس جهانی در زمان شیوع بیماری هایی چون جنون گاوی، آنفولانزای مرغی، آنفولانزای خوکی، سارس و ابولا و زیکا را به خاطر داریم. این بار با شیوع نگران کننده ویروس کرونا در کشورهای مختلف، باز هم موجی از ترس و هراس در بین مردم جهان به راه افتاده است. ویروسی که تا کنون جان بیش از ۳۶۰ نفر را گرفته و ۱۷ هزار مورد ابتلا به آن نیز تایید شده به بحرانی دامن زده که تا کنون نزدیک به ۴۰۰ میلیارد دلار به بازار بورس چین آسیب رسانده و روی فعالیت شرکت‌های بین‌المللی و تولیدکنندگان خودرو و صنایع مختلف نیز تاثیر گذاشته است. از زمان گزارش وضعیت ووهان در آخرین روز سال ۲۰۱۹ به سازمان بهداشت جهانی، بیست روز طول کشید تا مقامات چینی تایید کنند که این بیماری از انسان به انسان انتقال می یابد. مساله ای که انگشت اتهام را متوجه دولت چین کرده و باعث شده بسیاری پکن را به لاپوشانی و سهل انگاری در مقابله با این بیماری متهم کنند. اتهامی که دولت چین پیشتر نیز در جریان شیوع بیماری سارس در سال ۲۰۰۳ با آن مواجه بود. با شیوع ویروس کرونا ، انتشار اطلاعات غلط و شایعات و تئوری توطئه در شبکه های اجتماعی رونق گرفته است. بلاگرها و یوتیوبرهایی که کمترین اطلاعی از ماهیت علمی این بحران ندارند برای افزایش بازدید خود و تاثیر بر افکار عمومی، اخبار و اطلاعات و تصاویر جعلی و گمراه کننده ای منتشر می کنند که هیچ نسبتی با واقعیت ندارد. برخی از سلاح بیولوژیک صحبت می کنند و آزمایشگاه های مخفی زیرزمینی که چنین ویروس هایی در آنجا تولید می شود و برخی دیگر، شیوع کرونا را یک سناریوی از پیش تعیین شده می دانند که به عنوان مثال قبلا در سال ۲۰۱۱ در فیلم شیوع* نمایش داده شده بود. اما واقعیت این است که داستان این فیلم پیش بینی نیست بلکه پس بینی است. اشاره این فیلم به فجایع قبلی نظیر کروناویروس عامل شیوع سارس در ۲۰۰۳ است که در آن زمان بیشتر از ۷۰۰ قربانی گرفته بود. کرونا یک ویروس نیست که همین یک ماه پیش تازه کشف شده باشد. ضمن اینکه وقوع چنین فجایعی در علم قابل مدلسازی و به صورت تقریبی پیش بینی است. این مقاله در نیچر که حدود سه سال قبل منتشر شده، با بررسی نقشه جهانی ویروس های پستانداران پیش بینی کرده بود که کدام نواحی دنیا مستعد شیوع ویروس هستند و کدام پستاندار بیشترین احتمال انتقال ویروس را دارد. این دانشمندان در پژوهش سه سال پیش خود، محتمل ترین حالت شیوع عفونت ویروسی بعدی را در امریکای جنوبی و با منشاء خفاش حدس زده بودند. به هر روی، کنترل بیماری ها برای دانشمندان در عمل بسیار پیچیده تر از آن است که پیش بینی می شود. مقابله با یک بیماری صرفا کار دانشمندان نیست و مجموعه ای از سیاست و دیپلماسی و اقتصاد در آن دخیل است. تا زمانی قرنطینه ووهان دهها هزار تن از ساکنان این شهر از آن خارج شده بودند و اینک این ویروس در سراسر جهان پخش شده است. با این وجود دانشمندان بسیاری در مراکز تحقیقاتی چین، ژاپن، آلمان و فرانسه و آمریکا و استرالیا و بسیاری کشورهای دیگر در پی ساخت واکسنی برای مقابله با کرونا هستند. برخی پیش بینی ها از چند هفته و برخی دیگر از چند سال زمان برای ساخت چنین واکسنی حکایت دارد.
تهدیدات قبلی چگونه کنترل شدند؟
کرونا اولین مورد تهدید سلامت جهانی نیست و آخرین مورد نیز نخواهد بود. اروپا حد فاصل قرون ۱۴ تا ۱۹ شیوع بیماری‌های فجیعی را تجربه کرده که طاعون سال های ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۱ میلادی یکی از مرگبارترین آنها بوده و در حدود یک سوم یا یک چهارم جمعیت این قاره را به کام مرگ فرستاده بود. گاهی سهل انگاری در برابر چنین بیماری هایی در تاریخ علم، عامدانه نبوده و صرفا از کمبود دانش بشر درباره ماهیت بیماری های ناشی شده است. در سال ۱۹۹۰، دانشمندانی که طرف مشاوره دولت بریتانیا بودند اعلام کرده بودند که بیماری جنون گاوی هیچ خطری برای انسان ها ندارد اما پس از چندی مشخص شد که در این مورد اشتباهی هولناک رخ داده و جنون گاوی به مراتب خطرناک تر از آن است که تصور می شد. درباره شیوع آنفلوانزای خوکی** در سال ۲۰۰۹ میلادی و ابولاو زیکا نیز سازمان بهداشت جهانی در برابر یک بحران بزرگ قرار گرفته بود. از زمان شروع اپیدمی ابولا در غرب افریقا بین سالهای سال های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ هزاران نفر جان خود را از دست داده و به گفته برخی از پژوهشگران هیچ نشانه ای از متوقف شدن آن دیده نمی شود. بسیاری از دانشمندان در مراکز تحقیقاتی صراحتا گفته اند که عامل اغلب بیماری های عفونی جدید، حیوانات وحشی هستند. هم سارس از گربه های زباد به خفاش و سپس به انسان سرایت کرده و هم ابولا آن گونه که دانشمندان می گوید احتمالا از خفاش میوه خوار به انسان منتقل شده است. اما آیا اپیدمی چنین بیماری هایی قابل مهار و کنترل است؟
امید به کشف واکسن
ممنوعیت تجارت حیوانات وحشی تا زمان مهار اپیدمی کرونا در چین و تعطیلی بازار ماهی فروشان ووهان، تصاویر پزشکان و پرستاران پوشیده در لباس های حفاظتی مخصوص و ماسک، مایه وحشت و هراس عمومی شده و چهره بسیاری از نقاط جهان را ترسناک و آخرالزمانی کرده است. با این وجود امروز دانش پزشکی در مقایسعه با قرون گذشته پیشرفت های قابل توجهی کرده است. اگرچه ترس و وحشت عمومی از کرونا تا حد زیادی یادآور شیوع وبا و سل در قرن ۱۹ میلادی است اما علم پزشکی آن زمان حتی نمی دانست عامل این بیماری ها چیست، چه برسد به آنکه بخواهد راهی برای مقابله با آن پیدا کند. بیماری سل که امروزه با روش های پزشکی مدرن درمان می شود، زمانی یکی از مرگبارترین بیماری ها و به گواه تاریخ نگاران، عامل یک پنجم مرگ ومیرها در اروپا بود. در سال ۱۸۸۲ که رابرت کخ اعلام کرد عامل بیماری سل را یافته، فقط علت بروز بیماری برای پزشکان مشخص شد و این مساله را حل کرد که دقیقا چه چیزی را باید درمان کنند. هرچند در آن زمان هنوز سازمان بهداشت جهانی وجود نداشت (این سازمان در سال ۱۹۴۸ تاسیس شد) و یک نهاد منسجم و بین المللی برای مقابله با بحران هایی این چنینی که بهداشت جهانی را تهدید می کند، در کار نبود. تنها چیزی که شبیه به سازمان بهداشت جهانی عمل می کرد، کنگره های بین المللی پزشکی بود. سرعت پیشرفت دانش پزشکی در مقابله و کنترل بیماری ها به قدری کند بود که از زمان کشف عامل بیماری سل تا معرفی یک داروی پیشنهادی در کنگره بین المللی پزشکی در آلمان، هشت سال طول کشید. دارویی که حتی اثربخشی آن هم مشخص نبود و دردسرهای بسیاری برای دکتر کخ به دنبال داشت. در دهه های اخیر اما پیشرفت علم ژنتیک و کشف ساختار دی ان آ امید به سرعت عمل محققان در مقابله با تهدیدات فوری سلامت جهانی را بیشتر کرده است. حال باید دید که تمهیدات سازمان بهداشت جهانی و تلاش دانشمندان برای مهار و کنترل کرونا چقدر زمان می برد و چقدر موفق خواهد بود. از چند هفته تا چند ماه زمان پیش بینی شده برای کشف واکسن علیه کرونا، تفاوت زیاد است و پیش بینی آینده را دشوار کرده است.
*Contagion
**H1N1
لینک این مقاله