عرفان کسرایی | دویچه وله فارسی
صفحه اول گوگل، ویدئوی امروز ۱۸ دی ماه برابر با هشتم ژانویه ۲۰۲۲ را به بزرگداشت هشتادمین سالروز تولد استیون هاوکینگ، فیزیکدان، کیهان شناس و نویسنده مشهور بریتانیایی اختصاص داده است. این ویدئوی دو و نیم دقیقه ای، مرور کوتاهی است بر زندگی علمی و رویای دیرینه این دانشمند بزرگ که با صدای خود او روایت می شود. این صدای دیجیتال که تنها راه هاوکینگ برای انتقال افکار و ارتباط با محیط اطراف به شمار می رفت، به دلیل ابتلای او به بیماری ای ال اس و تخریب پیشرونده و غیرقابل ترمیم دستگاه عصبی مرکزی، در اختیار او قرار گرفته بود.
راه ارتباط هاوکینگ اگر چه در اواخر عمر او با بهره گیری از فناوری های نوین هوش مصنوعی، از جمله استفاده از الگوریتمی که کلمات مرتبط را حدس می زد و پیشنهاد می داد، بهبود یافته بود اما هاوکینگ علاقه ای به تغییر این صدای روباتیک نداشته و در آن زمان گفته بود که در پی صدایی «طبیعی تر» نیست و این صدا به نماد او تبدیل شده و حاضر نیست آن را با یک صدای طبیعی با لهجه بریتانیایی عوض کند.
استیون هاوکینگ که چهار سال پیش درگذشت از ابتدای دهه بیست زندگی خود درگیر بیماری نادری شد که به گمان پزشکان می توانست به سرعت به مرگ او بیانجامد. به هر حال او دهه ها با این بیماری دست و پا گیر دست و پنجه نرم کرد و در سراسر زندگی علمی خود، نظریه ها و ایده ها و مقالات ارزشمندی در فیزیک و کیهان شناسی از خود به جای گذاشت. هاوکینگ جایی اشاره کرده بود که هدف اش به زبان ساده، درک ساز و کار کیهان است و پاسخ به این پرسش که، چرا کیهان به این شکل است که اکنون هست و اساسا چرا جهان وجود دارد.
این پرسش اگرچه شاید بنیادی ترین پرسش انسان در تاریخ تمدن باشد اما واقعیت این است که بشر تا اوایل دهه بیست میلادی، هیچ درکی از ابعاد و گستردگی کیهان نداشت.
در جریان مباحثه ای در سال ۱۹۲۰ بین دو کیهان شناس به نام های شیپلی و کرتیس در گرفت و به مناظره بزرگ مشهور شد، یکی از پرسش های اساسی، اندازه کهکشان راه شیری بود که در آن زمان تصور می شد تمام عالم را تشکیل می دهد. در آن دوره، ایده درستی درباره سن عالم وجود نداشت و ابعاد کیهان نیز مبهم بود و راهی برای محاسبه عمر کیهان در دست نبود. حتی تا دهه ها بعد از آن، هنوز دو نظریه مهم کیهان شناسی، نظریه بیگ بنگ و نظریه حالت پایدار در رقابتی تنگاتنگ با یکدیگر به سر می بردند. مشاهداتی وجود داشت که نظریه بیگ بنگ به خوبی از پس توضیح آنها بر می آمد و از دیگر سو، چیزهایی هم بود که به نظر می رسید، نظریه حالت پایدار، که جهان را ازلی و بدون آغاز در نظر می گرفت با آن سازگار است. تازه در دهه شصت میلادی بود که شواهد به سود نظریه بیگ بنگ به تدریج به قدری زیاد شد که توجه به نظریه رقیب، یعنی کیهان ازلی را کمرنگ کرد.
تخمین سن کیهان اما همواره کار طاقت فرسا و پر خطایی بوده که بستگی به عاملی دارد که ثابت هابل نامیده می شود. با تصحیح ثابت هابل، عددی که برای سن کیهان به دست می آید ممکن است مدام تغییر کند. از این روست که هاوکینگ در سخنان خود در سال ۲۰۰۸، با اشاره به انبساط جهان و دور شدن کهکشان ها از یکدیگر می گوید این به معنای آن است که کهکشان ها می بایست در گذشته به هم نزدیکتر می بودند و اگر می توانستیم در زمان به عقب بازگردیم و این روند را معکوس کنیم، می دیدیم که همه جهان حدود ۱۵ میلیارد سال پیش کنار هم بود. این مهبانگ بود، آغاز جهان!
عمر تخمینی کیهان بر اساس داده های امروزی به دست می آید از این مقدار که هاوکینگ اشاره کرده کمتر است و چیزی حدود ۱۳.۷ میلیارد سال برآورد می شود.
نام هاوکینگ، در کنار بیگ بنگ و تلاش برای فهم لحظات آغازین کیهان، به مفهوم سیاهچاله ها نیز گره خورده است و البته بسیاری به اشتباه تصور می کنند هاوکینگ، اصطلاح و مفهوم سیاهچاله ها را ابداع کرده است. اما واقعیت تاریخی این است که سیاهچاله ها به فرم ریاضی در راه حل های معادلات میدان در نسببیت عام اینشتین طرح شدند که نخستین آن در سال ۱9۱6 توسط کارل شوارتسشیلد ارائه شد. راه حل دیگر را «روی ِکر» در سال ۱963 برای سیاهچاله های چرخان مطرح کرد. اما نام سیاهچاله تا این زمان هنوز مطرح نشده بود بود و به نظر می رسد «جان ویلر» فیزیکدان در سال دهه شصت میلادی، نخستین کسی باشد که این کلمه را به این معنی به کار برده باشد. اما کارهاوکینگ به بیان ساده، مساله ترمودینامیک سیاهچاله ها و تبخیر آنها بود که اصطلاحا با عنوان تابش هاوکینگ شناخته می شود.
کار او نه تنها برای درک دقیق تر ساز و کار پیدایش جهان هستی در ثانیه های ابتدایی پس از بیگ بنگ تا کنون مهم است بلکه ممکن است در فهم این پرسش که پیش از بیگ بنگ چه بوده است نیز پاسخ هایی داشته باشد. هاوکینگ در همان سخنرانی سال ۲۰۰۸ می پرسد: آیا پیش از مهبانگ چیزی بود؟ اگر نبود، چه چیزی جهان را ایجاد کرد؟ این همان پرسشی است که اینک راجر پنروز، کیهان شناس مشهور و برنده نوبل فیزیک، در نظریه کیهان شناسی چرخه‌ای تطبیقی خود با استفاده از نظریه هاوکینگ و تبخیر سیاهچاله ها طرح می کند و بر این باور است که بیگ بنگ، نه تنها آینده نهایی و فروپاشی یک جهان قبلی بوده بلکه شواهد جهان پیش از بیگ بنگ را که اصطلاحا نقاط هاوکینگ خوانده می شوند می توان یافت.